(धनश्री पगार)
आजच्या डिजिटल युगात, जेथे स्क्रीन आणि तंत्रज्ञानाची भुरळ आहे, वाचनाची सवय तरुणांमध्ये हळूहळू कमी होत आहे. एकेकाळी जे वाचन एक सर्वसामान्य छंद होता, ते आता दुर्मिळ होत चालले आहे. सोशल मीडिया, व्हिडिओ स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्म आणि ऑनलाइन गेम्स यामुळे तरुणाईला तत्काळ आनंद देणार्‍या गोष्टींकडे अधिक आकर्षण वाटू लागले आहे. याचा त्यांच्या मेंदूच्या विकासावर, सर्जनशीलतेवर आणि भावनिक स्वास्थ्यावर दीर्घकालीन परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
वाचन कमी होण्याचे एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे डिजिटल तंत्रज्ञानाचा प्रचंड प्रसार. स्मार्टफोन, टॅब्लेट आणि संगणक या साधनांवर सतत उपलब्ध असलेली मनोरंजक सामग्री तरुणांचे लक्ष वेधून घेते. विशेषतः सोशल मीडिया अ‍ॅप्स वेळ घालवण्यासाठी इतक्या आकर्षक बनवल्या आहेत की पुस्तक वाचनासाठी वेळ उरत नाही. सतत छोट्या स्वरूपातील विविध सामग्री वाचनामुळे तरुणांची एकाग्रता क्षमता कमी होत असल्याचे अभ्यास दर्शवितात. वाचनासाठी लागणारी चिकाटी आणि संयम यांची जागा आता त्वरित आनंद देणार्‍या ऑनलाईन व्हिडिओ आणि सोशल मीडिया लाईक्सनी घेतली आहे. परिणामी, अनेक तरुण पुस्तकांपासून दूर जात आहेत.
वाचनामुळे शब्दसंग्रह, आकलन आणि विश्‍लेषण क्षमतांचा विकास होतो. तसेच, वाचन विविध पात्रांच्या दृष्टिकोनातून जग पाहण्याची संधी देते, ज्यामुळे सहवेदना वाढते. वाचनाच्या सवयीतील घटामुळे तरुणांचा बौद्धिक आणि भावनिक विकास प्रभावित होण्याची शक्यता आहे, ज्याचा त्यांच्या वैयक्तिक प्रगतीवर आणि संवाद कौशल्यांवर परिणाम होऊ शकतो. वाचनाची सवय लावण्यात शाळा आणि पालक यांची भूमिका खूप महत्त्वाची आहे.
दुर्दैवाने, डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या वाढत्या महत्त्वामुळे पारंपरिक वाचनाला कमी महत्त्व दिले जात आहे. तरुणाईत वाचनाची गोडी वाढवण्यासाठी मनोरंजक पुस्तके, गोष्टी सांगण्याचे कार्यक्रम व पुस्तक मंडळ यांचा उपयोग होऊ शकतो. याशिवाय, स्क्रीन टाइमवर नियंत्रण आणून व घरी वाचनास अनुकूल वातावरण तयार करून मोठा बदल घडवता येऊ शकतो.
वाचनाची आवड पुन्हा निर्माण करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा उपयोगही केला जाऊ शकतो. ई-बुक्स, ऑडिओबुक्स आणि इंटरअ‍ॅक्टिव्ह वाचन अ‍ॅप्स यांसारख्या नव्या पद्धती तरुणांना आकर्षित करू शकतात. वाचनाला गेमिंगसारखे स्वरूप देऊन किंवा डिजिटल प्लॅटफॉर्मवर कथाकथन समाविष्ट करून तंत्रज्ञानप्रेमी तरुणांना वाचनाकडे वळवले जाऊ शकते.
तरुणाईचे वाचनापासून दूर जाणे ही एक बहुआयामी समस्या आहे, जी डिजिटल युगातील बदलांशी निगडित आहे. मात्र, पालक, शिक्षक आणि समाजाच्या सामूहिक प्रयत्नांतून वाचनाची गोडी पुन्हा निर्माण करणे शक्य आहे. स्क्रीन टाइम आणि दर्जेदार वाचनाचा समतोल राखल्यास पुढील पिढी केवळ ज्ञानानेच नव्हे तर पुस्तकांच्या पानांमधून मिळणार्‍या शहाणपणानेही समृद्ध होईल.
