भारत हा एक सांस्कृतिक आणि धार्मिक आत्मा असलेला देश आहे. येथे कुंभाच्या विशिष्ट स्थळी विशिष्ट दिवशी पोहोचण्याची प्रथा हजारो वर्षांपासून चालत आली आहे. अशा परिस्थितीत, प्रयागराजमध्ये सध्या सुरू असलेला कुंभ हा काही नवा सोहळा नव्हता. मात्र, यावेळी ही विशिष्ट खगोलीय परिस्थितीमुळे हा एक दुर्मिळ योग होता, जो दर 144 वर्षांनी येतो.
परंतु, फक्त हेच या कुंभाचे वैशिष्ट्य नव्हते, तर मग काय होते?
या महाकुंभाचे वैशिष्ट्य असे होते की उत्तर प्रदेश राज्य सरकार आणि केंद्र सरकारने या आयोजनासाठी आणि त्याच्या यशस्वी संपन्नतेसाठी आपली संपूर्ण ताकद झोकून दिली होती.
उत्तर प्रदेश सरकारने तर राज्य प्रशासनातील जवळपास सर्व विभागांचे सर्वाधिक सक्षम आणि कार्यक्षम अधिकारी गेल्या अनेक महिन्यांपासून प्रयागराज येथे नियुक्त केले होते. वाहतूक, सार्वजनिक आरोग्य, पोषण, पाणीपुरवठा, परिवहन अशा कोणत्याही विभागाचा समावेश नव्हता, जो येथे येणाऱ्या भाविकांसाठी संपूर्ण विभागासह कार्यरत नसावा.
सुरुवातीच्या अंदाजानुसार येथे 40 कोटी भाविक पोहोचतील अशी अपेक्षा होती, मात्र तो अंदाज मागे टाकत कुंभ समाप्त होण्यापूर्वीच हा आकडा 65 कोटींपेक्षा अधिक झाला.
राज्य सरकारने या आयोजनासाठी 5000 कोटी रुपये खर्च केले, ज्यावर मोठ्या प्रमाणात टीका झाली. परंतु इकॉनॉमिक टाईम्स च्या मते, केवळ कुंभच्या प्रभावामुळे प्रदेशात तब्बल 3 लाख कोटी रुपयांचा व्यवसाय नोंदवला गेला. याचे मुख्य कारण म्हणजे योगी आदित्यनाथ सरकारने नियोजनबद्ध पद्धतीने कुंभचा प्रचार केला आणि नागरी सुविधांमध्ये कोणतीही कमतरता ठेवली नाही.
इतक्या प्रचंड प्रमाणात लोकसंख्या प्रयागराजमध्ये एकत्र येऊनही कायदा-सुव्यवस्थेचा प्रश्न निर्माण झाला नाही. कुठेही मोठ्या प्रमाणावर भगदड किंवा प्रशासनाचे अपयश दिसून आले नाही. हे योग्य नियोजन आणि उत्तर प्रदेश शासन तसेच केंद्र सरकारच्या विविध यंत्रणांमधील उत्कृष्ट समन्वयाचे प्रतीक आहे.
याशिवाय, यशस्वी आयोजन, भव्य नागरी सुविधांची उभारणी, त्यांचे प्रभावी संचालन आणि प्रत्येक भाविकाला उत्तम सुविधा पुरवणे याचे श्रेय केवळ सरकारी यंत्रणांना नाही, तर विविध आखाडे, सामाजिक संघटना, तसेच धार्मिक संप्रदायांशी संबंधित असलेल्या असंख्य स्वयंसेवकांना जाते.
जगभरात भारत आणि भारतीय समाजाच्या जातिव्यवस्थेवर टीका करणाऱ्यांसाठी हा त्यांचा आवडता विषय असतो. मात्र, या महाकुंभाच्या भव्य आयोजनाने अशा भारतविरोधी विचारसरणीला खोडून काढले आहे. भारतीय समाज हा एकात्म, समरस आणि ऐक्याचा संदेश देणारा आहे. येथे जातीय भेदभावाला स्थान नाही, तर भारतीयत्वच त्यांना जोडणारा प्रमुख धागा आहे. हीच या महाकुंभाची सर्वात मोठी उपलब्धी मानली जाऊ शकते.
महाकुंभ महाशिवरात्रीच्या दिवशी समाप्त होईल, पण त्याआधीच या आयोजनाने अनेक विक्रम प्रस्थापित केले आहेत.
भव्य नागरी सुविधांची निर्मिती, त्यांचे प्रभावी व्यवस्थापन आणि जगातील सर्वांत मोठ्या जनसमुदायाच्या मेळाव्यासह, असे अनेक विक्रम या महाकुंभाने प्रस्थापित केले आहेत, ज्यांची गणनाही करणे कठीण आहे!
